Niedzica to jedna z najstarszych wsi spiskich. Pierwsza wzmianka datowana jest na rok 1320 i pojawia się w dokumencie poświadczającym sprzedaż wsi przez Kokosza Berzewiczego jego bratu i bratankowi – Janowi i Michałowi. Z tego okresu pochodzi także kościół parafialny pw. św. Bartłomieja Apostoła, zwany przez niektórych „perłą spiskiego gotyku”. Prezentuje on kanoniczne cechy tego stylu architektonicznego – wysokie strzeliste okna zakończone maswerkami, sklepienie krzyżowo-żebrowe czy średniowieczne polichromie wykonane techniką fresku na ścianach świątyni. Do najcenniejszych gotyckich zabytków ruchomych kościoła należy tryptyk pochodzący z połowy XV w., obrazujący życie i męczeńską śmierć patrona parafii – św. Bartłomieja. Poza tym wyposażenie kościoła oraz dobudowanej w XVIII w. do nawy głównej kaplicy MB Bolesnej pochodzi z epoki baroku, ponieważ przez niemal sto lat Niedzica wraz z okolicznymi wsiami, w myśl zasady „czyja władza, tego religia”, objęta była ruchami reformatorskimi. W konsekwencji większość gotyckiego wyposażenia uległa zniszczeniu.
Spacerując po Niedzicy, warto zwrócić uwagę na kapliczki przydrożne. Pośrodku wsi na ulicy 3 Maja znajduje się XVIII-wieczna kapliczka św. Bartłomieja, a niedaleko niej w pobliżu kościoła – najnowsza kapliczka św. Michała Archanioła z Gargano z 2019 r. oraz kapliczka wzniesiona w roku 2017, której patronuje św. Rita. Na uwagę zasługują także XVII-wieczna kaplica św. Michała Archanioła, którą można zobaczyć, udając się w kierunku zamku Dunajec oraz leżąca względem niej w linii prostej – kaplica św. Rozalii, wzniesiona nieco poza wsią, prawdopodobnie w miejscu dawnego cmentarza wojennego w miejscu zwanym „Mogiełą”. Historia jej powstania wiąże się z nawiedzającymi wieś epidemiami cholery, św. Rozalia strzeże bowiem ludzi przed chorobami zakaźnymi. O stratach związanych z obecnością cholery w Niedzicy przypomina też cmentarz pomorowy znajdujący się w pewnej odległości za wsią w miejscu określanym lokalną nazwą Przi kóncikach.
Do innych niedzickich miejsc pamięci można zaliczyć pomnik poświęcony niedziczanom poległym podczas I wojny światowej ufundowany przez niedzickich emigrantów mieszkających w Pittsburghu w USA, a także cmentarz żydowski (kirkut) stanowiący ślad obecności społeczności żydowskiej w Niedzicy.
Chcąc poznać sposób życia przodków i elementy wyposażenia domu oraz obejścia, nie można zapomnieć o niewielkim muzeum etnograficznym przygotowanym z potrzeby serca przez jednego z mieszkańców Niedzicy – śp. Józefa Iwanczaka – w należących do niego budynkach gospodarczych. Przechowywane są tam pamiątki przeszłości w postaci przedmiotów codziennego użytku, drobnych narzędzi, modlitewników, obrazów, dokumentów, fotografii. Całe zaś pomieszczenie zaaranżowane na dawną spiską izbę zdobi sosręb z końca XIX w. Drugie z kolei zostało zaadaptowane na dawny warsztat i prezentuje przyrządy stolarskie, narzędzia gospodarcze, elementy warsztatu tkackiego, skrzynie drewniane, miniaturkę kieratu i wiele innych bezcennych artefaktów.
Z kolei o niematerialne dziedzictwo kulturowe w Niedzicy dbają między innymi zespoły regionalne. Najstarszą formację tworzy „Czardasz”, który już od niemal 30 lat prezentuje spiskie tańce, pieśni, co więcej – ma w swoim repertuarze wiele scenek i inscenizacji obrzędów. Znacznie młodszy jest zespół „Dunajec”, w skład którego wchodzi młodzież szkolna. „Niedziyckie zazraki” zrzeszają natomiast sympatyków zmagań teatralnych, ich specjalnością jest bowiem opracowywanie spektakli osadzonych w kontekście ludowym, z niemałą dozą humoru.
Zarówno zimną, jak i latem Niedzica daje możliwości aktywnego wypoczynku. Zimą warto skorzystać z tras wyciągu narciarskiego na Polanie Sosny – z góry rozciąga się niezapomniany widok na Jezioro Czorsztyńskie, niedzicki zamek, Pieniny, a przy dobrej widoczności także pasmo Tatr. W pozostałe pory roku trudno zaś oprzeć się spacerowi przynajmniej na jedno z otaczających wieś wzgórz. Jedną z najbardziej malowniczych tras jest droga prowadząca przez Cisówkę (777 m n.p.m.), a także ścieżka na niedzicki Hombarg (743 m n.p.m.).
Literatura
Monita R., Skorupa A., Niedzica. Kościół św. Bartłomieja, Kraków 2013.
