Poznając Nową Białą, warto zacząć od ciekawostki topograficznej, mianowicie, że jest to jedyna spiska miejscowość położona na lewym brzegu rzeki Białki – naturalnej granicy oddzielającej Spisz od sąsiadującego z nim Podhala. Nie zawsze jednak Nowa Biała stanowiła tego rodzaju enklawę. Do takiej zmiany doszło w około 1600 r., kiedy rzeka Białka zmieniła bieg swojego koryta. Mimo upływu lat Białka wciąż zachowuje swój niepowtarzalny nieuregulowany górski charakter. Swoje źródła czerpie w Tatrach, zaś w okolicy Nowej Białej pomiędzy dwoma okazałymi skałami – Kramnicą i Obłazową – tworzy przełom mający status rezerwatu przyrody. Pod ochroną znajdują się przede wszystkim okazy roślinności naskalnej (w tym także przyniesione wraz z nurtem gatunki roślinności alpejskiej) oraz granitowe otoczaki. Odwiedzającym Przełom Białki daje możliwość urokliwego spaceru brzegiem Białki, a miłośnikom bardziej ekstremalnych wyczynów szansę sprawdzenia swoich umiejętności wspinaczkowych na odpowiednio przygotowanych trasach. Będąc w Nowej Białej i na terenie rezerwatu, warto mieć świadomość, że setki tysięcy lat temu obszar ten zamieszkiwał człowiek pierwotny. Podczas badań archeologicznych dokonano tu spektakularnego odkrycia – odkopano najstarszy na świecie bumerang wykonany z kości mamuta, który liczy ponad 3000 lat!
Znajdując się z kolei w centrum Nowej Białej, warto przyjrzeć się charakterystycznemu układowi wsi. Zabudowania ciągną się wzdłuż dwóch równoległych ulic, prostopadłych względem głównej szosy. Ciekawość może wzbudzić także kościół parafialny pw. św. Katarzyny Aleksandryjskiej wybudowany w miejscu drewnianego kościoła w 1748 r. Prezentuje on książkowy styl barokowy, którego zwieńczeniem jest wieża zakończona falistą linią gzymsu i przykryta barokowym cebulastym hełmem.
Nowa Biała kusi atrakcjami, lecz przede wszystkim niezmąconym środowiskiem naturalnym i atrakcyjnym położeniem. Lokalizacja tej miejscowości została doceniona już dawno temu, bowiem w XVII i XVIII w. przebiegał tędy królewski trakt handlowy (Via regia) między Polską a Węgrami. Współcześnie natomiast Nowa Biała tworzy świetną bazę wypadową zarówno do wypadów górskich, rowerowych, jak i do wycieczek po innych spiskich wsiach bogatych w miejsca warte odwiedzenia.
Warto wspomnieć , że we wsi funkcjonuje zespół regionalny „Spisz”. W jego skład wchodzą zarówno młodsi, jak i starsi członkowie, co tworzy najpiękniejszy dowód międzypokoleniowego kultywowania lokalnej tradycji.
Literatura:
Figiel S. Polski Spisz, Warszawa 1999.
