Historia na osi czasu

Kalendarium Zamagurza Spiskiego

40000-30000 p.n.e. – z tego okresu pochodzą znaleziska śladów pobytu człowieka w jaskini Obłazowej koło Nowej Białej. Odkryto tu najstarszy bumerang na świecie, datowany na ponad 30000 lat p.n.e.

IV-I w. p.n.e. – na Spisz przybywają Celtowie. Pamiątka po nich to nazwy miejscowe, m.in. Pieniny, Dunajec.

ok. 830 r. – powstaje państwo Wielkomorawskie obejmujące swym zasięgiem m.in. Spisz.

863 r. – początek misji chrystianizacyjnej Cyryla i Metodego w Państwie Wielkomorawskim.

ok. 910 r. – upadek Państwa Wielkomorawskiego.

997-1038 r. – panowanie Stefana (syna Gejzy), który zostanie pierwszym królem Węgier.

1003 r. – Bolesław Chrobry przesuwa południową granicę Polski do rzek Dunaju i Cisy, zajmuje dzisiejszą Słowację.

1108 r. – Bolesław Krzywousty wydaje córkę Judytę za Stefana, syna króla węgierskiego Kolomana, według części autorów dając jej w posagu ziemię spiską.

II poł. XIII w. – polscy osadnicy zakładają osadę Frydman, o czym świadczy przyjęcie za patrona parafii i kościoła św. Stanisława – biskupa krakowskiego.

I ćwierć I poł. XIV w. – Węgrzy zajmują północną część Spisza, w tym Zamagurze Spiskie. W ramach lokacji powstają na prawie niemieckim wsie: Niedzica, Kacwin, Łapsze Niżne i Frydman.

1308 r. – Fryderyk z Huncowiec, z nadania Kokosza Berzewiczego, na miejscu starej osady dokonuje lokacji Frydmana na prawie niemieckim.

1313 r. – zakon Bożogrobców z Miechowa obejmuje parafię w Łapszach Niżnych.

1319 r. – nadanie Kokosza Berzewiczego na rzecz kartuzów na terenie Lechnicy i Czerwonego Klasztoru.

1320 r. – Kokosz Berzewiczy sporządza dokument, w którym sprzedaje swojemu bratu Michałowi i jego synowi Janowi za 100 grzywien wsie: Kacwin, Niedzicę, Frankową, Frydman.

1325-1330 r. – rodzina Berzewiczych buduje górny zamek Dunajec w Niedzicy, który stanie się siedzibą dóbr klucza dunajeckiego.

1326 r. – król Karol Robert konfiskuje Berzewiczym klucz niedzicki i nadaje go swojemu zaufanemu żupanowi spiskiemu – Wilhelmowi Drugethowi.

1347 r. – klucz niedzicki wraca do rodziny Berzewiczych.

1399 r. – Zygmunt Luksemburski nadaje Spiskiej Starej Wsi prawa miejskie wraz z przywilejami targowymi.

1412 r. – król Polski Władysław Jagiełło pożycza królowi Zygmuntowi Węgierskiemu 37 000 kóp groszy praskich (ok. 7,5 tony czystego srebra), w zamian w ramach zastawu otrzymuje 13 miast spiskich i dominium lubowelskie (Stara Lubowla, Podoliniec, Gniazda).

1431 i 1433 r. – najazdy husytów na Spisz, podczas których został zniszczony klasztor nad potokiem w Falsztynie oraz zrabowany kościół w Kacwinie, Łapszach Niżnych, Niedzicy i Czerwonym Klasztorze.

1463 r. – pierwsza pisemna wzmianka o Łapszach Wyżnych.

1470 r. – klucz niedzicki przechodzi w ręce rodu Zapolya.

1526 r. – klęska Węgrów pod Mohaczem, śmierć Ludwika Jagiellończyka. Dochodzi do podwójnej elekcji. Królem zostaje Jan Zapolya i Ferdynand Habsburg. Początek wojny domowej.

1528 r. – Hieronim Łaski otrzymuje godność żupana spiskiego wraz z nadaniem zamku spiskiego, zamku w Kieżmarkiu i klucza niedzickiego.

1544-1639 r. – wprowadzenie nowej religii dla wiernych w kluczu dunajeckim, z wyjątkiem parafii zarządzanej przez Miechowitów w Łapszach Niżnych. Kościoły katolickie zamienione na zbory protestanckie.

1546 r. – założenie Jurgowa na prawie wołoskim przez zasadźcę – Jurko.

1567 r. – budowa drewnianego kościoła pod wezwaniem św. Elżbiety Węgierskiej w Trybszu.

1589 r. – Olbracht Łaski sprzedaje klucz niedzicki Jerzemu Horwathowi z Paloscay.

1593 r. – Jerzy Horwath Palocsay funduje kasztel w Łapszach Niżnych.

1585-1590 r. – Jerzy Horwath Palocsay na miejscu strażnicy wznosi w stylu renesansowym kasztel warowny we Frydmanie.

1619-1622 r. – powstanie antyhabsburskie pod wodzą Gabora Bethlena, walki o niedzicki zamek.

1626 r. – ginie sołtys wsi Łapsz Niżnych Franciszek Łapszański z rąk oddziałów antyhabsburskich.

1639 r. – Stefan Horwath Palocsay dokonuje konwersji, w dobrach klucza dunajeckiego powraca religia katolicka.

II poł. XVII w. – na prawie wołoskim powstają wsie: Łapszanka, Czarna Góra, Rzepiska.

1670-1776 r. – rodzina Joanellich de Toulano obejmuje klucz dunajecki.

1683 r. – żołnierze, zwani kurucami, pod dowództwem Imrego Thököly’ego zdobywają niedzicki zamek.

1684 r. – Kuruce poddają się wojskom cesarza Leopolda I.

1864 r. – żołnierze z oddziałów króla Jana III Sobieskiego spod Wiednia wracają przez spiskie wsie (Kacwin, Frydman).

1700 r. – wizytacja prepozyta spiskiego Jana Zsigraya parafii dekanatu Spiska Stara Wieś.

1748 r. – budowa murowanego kościoła św. Katarzyny Aleksandryjskiej w Nowej Białej.

1752 r. – ks. Michał Lorencs, ówczesny proboszcz parafii Niedzicy, przyjmuje wizytację prymasa Węgier, arcybiskupa Ostrzyhomia Miklosa Csáky’ego.

1764 r. – ks. Michał Lorencs funduje Kaplicę Matki Bożej Karmelitańskiej we Frydmanie.

1776 r. – ustanowenie biskupstwa spiskiego obejmującego Zamagurze. Siedzibą biskupstwa zostaje Spiska Kapituła.

1776 r. – powstaje kościół św. Apostołów Piotra i Pawła w Łapszach Wyżnych – perła rokoka na polskim Spiszu.

1776 r. – cesarzowa Maria Teresa wydaje urbarium terezjańskie, które reguluje stosunki prawne pomiędzy poddanymi a panem.

1782 r. – Łapsze Niżne przestają należeć do zakonu bożogrobców.

1820 r. – powstają dwukondygnacyjne piwnice we Frydmanie przeznaczone na leżakowanie wina.

1831 i 1836 r. – epidemia cholery na Spiszu.

1832 r. – Seweryn Goszczyński odwiedza Frydman i Niedzicę.

1848 r. – zniesienie pańszczyzny w monarchii Habsburgów, chłopi urbarialni w kluczu dunajeckim otrzymują na własność ziemię.

1855 r. – epidemia cholery na Spiszu.

1856 r. – umiera ostatni potomek z rodu Horwathów Palocsayów – Aleksander. Dobra zamku niedzickiego przejmuje jego siostra Kornelia, która wyszła za mąż za Aleksego Alapi Salamona.

1872-1873 r. – epidemia cholery na Spiszu.

1876 r. – powstaje monarchia dualistyczna Austro-Węgry.

1869 r. – zamek niedzicki dziedziczy Teodor Salamon.

1879 r. – ustawa madziaryzacji wnosi obowiązek nauczania w języku węgierskim. W szkołach spiskich wprowadzono naukę w tym języku.

1902 r. – budowa filialnego kościoła pw. Serca Jezusowego w Łapszance.

1904 r. – budowa neogotyckiego kościoła pw. św. Elżbiety Węgierskiej w Trybszu.

1914-1918 r. – I wojna światowa i pobór ze spiskich wiosek mężczyzn do służby w wojsku węgierskim.

28.10.1918 r. – powstanie Czechosłowacji.

6.01.1919 r. –w Zakopanem powstaje Narodowy Komitet Obrony Spisza, Orawy i Podhala pod kierownictwem Kazimierza Przerwy-Tetmajera.

11.04.1919 r. – delegacja spisko-orawska na audiencji u prezydenta Wilsona podczas konferencji w Paryżu.

1920 r. – akcja plebiscytowa na Spiszu.

28.07.1920 r. – Rada Ambasadorów w Spa podejmuje decyzję w sprawie przyłączenia 14 zamagurskich wiosek do Polski.

1923 r. – pierwsze szybowcowe mistrzostwa Polski na Litwince w Czarnej Górze.

17.07.1929 r. – prezydent II Rzeczypospolitej Ignacy Mościcki z wizytą w Niedzicy.

1931 r. – zniesienie pozostałości po ustroju feudalnym tzw. żelarki w Falsztynie, Łapszach Niżnych i Niedzicy.

1936 r. – Ilona Salamon zakłada rodzinny cmentarz w okolicach zamku Dunajec.

14.03.1939 r. – powstanie I Republiki Słowackiej, prezydentem zostaje ks. Józef Tiso.

1.09.1939 r. – Słowacja uczestniczy w ataku na Polskę. 1 Dywizja Piechoty (kryp. „Jánošik”) wkracza od Kacwina i Łapszanki, i zajmuje w ciągu jednego dnia cały polski Spisz.

21.11.1939 r. – Niemcy za zgodą Adolfa Hitlera na mocy paktu Ribbentrop-Czernak przekazują formalnie Słowacji 14 wsi spiskich.

13.05.1940 r. – prezydent I Republiki Słowackiej ks. Józef Tiso z wizytą w Niedzicy.

1943 r. – Ilona Salamon, ostatnia właścicielka zamku, na zawsze opuszcza zamek Dunajec w Niedzicy.

23.09.1944 r. – śmierć ks. Józefa Stanka na Czerniakowie w czasie powstania warszawskiego.

koniec 1944 r. – Niemcy za pomocą przymusowo spędzonej do pracy miejscowej ludności wykonują okopy ciągnące się od Trybsza przez Łapsze Wyżne i Kuraszowski Wierch.

1945 r. – walka zbrojna armii niemieckiej i słowackiej z armią radziecką w okopach na Kuraszowskim Wierchu.

1949 r. – Ministerstwo Kultury i Sztuki przejmuje w opiekę zamek niedzicki.

1951 r. – powstanie w Niedzicy pierwszej w powiecie nowotarskim Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej „Niedziczanka”.

1953 r. – elektryfikacja wsi Niedzicy jako jednej z pierwszych na Spiszu.

1959 r. – utworzenie Rezerwatu Przełom Białki.

1963 r. – zamek Dunajec w Niedzicy rozpoczyna pełnić funkcję muzeum.

1963 r. – utworzenie Rezerwatu Niebieska Dolina.

1972 r. – budowa Gminnego Ośrodka Kultury w Niedzicy.

1974 r. – utworzenie Oddziału Spiskiego Związku Podhalan w Łapszach Niżnych.

1990 r. – utworzenie Związku Polskiego Spisza.

29.04.1991 r. – umiera spiska pustelnica Mieczysława Faryniak mieszkająca w Dursztynie – Pani ze Skałki.

1.01.1993 r. – Słowacja staje się samodzielnym państwem.

3.12.1995 r. – prezydent III Rzeczypospolitej Lech Wałęsa z wizytą w Łapszach Niżnych.

1997 r. – otwarcie zapory wodnej w Niedzicy.

12.06.1999 r. – beatyfikacja bł. ks. Józefa Stanka pochodzącego z Łapsz Niżnych.

2005 r. – powstanie lokalnej grupy działania o nazwie Stowarzyszenie Rozwoju Spisza i Okolicy z siedzibą w Łapszach Niżnych.

2006 r. – utworzenie Kalwarii Spiskiej w Łapszach Niżnych.

1.12.2007 r. – przystąpienie do strefy Schengen.

2014 r. – administracyjne oddzielenie się miejscowości Niedzicy-Zamku.

28.07.2020 r. – uroczyste obchody 100. rocznicy powrotu Spisza do Polski.