Łapsze Wyżne to przykład późnośredniowiecznej spiskiej wsi. Lokowana została później niż Kacwin, Niedzica, Frydman czy Łapsze Niżne, bo pierwsza wzmianka na jej temat pochodzi z 1463 r. Od początku istnienia należała do panów władających zamkiem niedzickim. Co ciekawe, istnieją źródła mówiące, że miejscowość pierwotnie była zasiedlona przez ludność ruską. Cerkiew znajdowała się dokładnie w miejscu dzisiejszego kościoła parafialnego. Mało tego, łapszanie wyznania rzymsko-katolickiego korzystali z drewnianej świątyni zaadaptowanej na kościół katolicki aż do roku 1760, po czym w tym miejscu wzniesiono kościół murowany. Ślad po Rusinach zaginął jednak znacznie wcześniej, przypuszczalnie opuścili Łapsze około roku 1576.
Na uwagę zasługuje wspomniany już łapszański murowany kościół pw. św. św. Piotra i Pawła. Nie bez przyczyny jest on nazywany bezkonkurencyjną perłą rokoka na polskim Spiszu. Jego wnętrze zachwyca bogatą ornamentyką tamtego okresu – ołtarze pełne złoconych rocaillów naśladujących muszle oraz tzw. kogucich grzebieni przypominających grzywy fal morskich w połączeniu z ciemnozielonym tłem wypełniają przestrzeń, wzbudzając podziw wiernych. Należy też zaznaczyć, że w kościele znajduje się jedyny na polskim Spiszu iluzjonistyczny ołtarz namalowany na północnej ścianie nawy w 1769 r. przedstawiający św. Józefa tulącego Dzieciątko.
Spacerując po Łapszach Wyżnych, warto zaplanować też wycieczkę na pobliskie wzniesienie noszące dumną nazwę Grandeus. Roztacza się z niego wspaniały widok na Tatry, Pieniny, Gorce i Babią Górę. Po dotarciu na szczyt uwagę przechodniów może zwrócić metalowy krzyż. Historia krzyża wiąże się z emigracją ludności do Ameryki jeszcze przed I wojną światową. Wieść głosi, że pierwszy z opuszczających wieś mieszkańców przyrzekł, że jeśli powróci szczęśliwie, da wyraz wdzięczności Bogu. Jak widzimy, dotrzymał słowa, fundując krzyż. Z kolei kapliczka Matki Bożej, którą można zobaczyć, schodząc ze szczytu, stanęła w miejscu, w którym doszło do tragedii – pokonując trasę do Dursztyna, zimą, zamarzła tam kobieta z niemowlęciem. Według miejscowych podań miejsce to napełniało przechodniów grozą i dopiero poświęcenie ziemi i wybudowanej kapliczki, uwolniło je od błąkającej się duszy zmarłej kobiety.
Warto też zaznaczyć, że w Łapszach Wyżnych działają dwa zespoły regionalne: „Hajduki” i „Młode hajduki”, które pielęgnują miejscowe zwyczaje, tańce i obrzędy. Funkcjonuje także orkiestra dęta wykonująca różnorodny repertuar.
Łapsze Wyżne to zatem prawdziwa gratka nie tylko dla aktywnie korzystających z uroków położenia wsi i dla pasjonatów dawnej architektury świeckiej i sakralnej, lecz także dla poszukiwaczy niezwykłych historii i tajemnic związanych z danymi miejscami i obiektami.
Literatura
Kapliczki polskiego i słowackiego Spisza, oprac. E. Łukuś, J. Żołądek, G. Kubal, Łapsze Niżne 2007.
Skorupa A., Zabytkowe kościoły polskiego Spisza, Kraków 2001.
Trajdos T.M., Z dziejów wsi i parafii Zamagurza Spiskiego, Nowy Targ 2011.
